ارزیابی شتابزده

سنای آمریکا با ۹۹ رای موافق قانون تحریم های ایران (ایسا) را برای ۱۰ سال دیگر تمدید کرد و گفته می شود اوباما نیز چون رای یک سوم کنگره را در این مورد همراه خود ندارد، آن را وتو نخواهد کرد. تصمیمی ضد ایرانی که البته دور از انتظار نبود. اما در دو روز گذشته و در فضای رسانه ای کشور اصل تمدید این تحریم های ضد ایرانی به موضوعی ثانویه تبدیل شده است و بحث اصلی بر سر این است که آیا این تصمیم مجلس نمایندگان آمریکا ناقض برجام است یا نه. 

مخالفان برجام بدون هیچ گونه بحثی، صرف اینکه مجلس آمریکا به تمدید قانونِ (از قبل موجود) تحریم ها رای مثبت داده است، را نقض کننده برجام خوانده اند و پیشاپیش از مرگ برجام سخن گفته اند. تیتر روزنامه کیهان «تیر خلاص آمریکا به برجام، فرجام اعتماد به شیطان» و روزنامه وطن امروز «بربادرفته» استقبال آن ها از پایان برجام را نشان می دهد. همچنین برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی از تهیه طرح دو فوریتی الزام دولت به نادیده گرفتن محدودیت‌های برجامی سخن گفته اند. 

رییس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تمدید تحریم‌های ۱۰ ساله علیه ایران را ناقض برجام دانست و گفت: پیروزی‌های ایران و محور مقاومت در منطقه باعث عصبانیت آمریکا و دوستان شکست خورده آن‌ها در منطقه و در نتیجه تمدید تحریم‌ها علیه ایران شد.

او با بیان این که تمدید تحریم‌های ۱۰ ساله انتقامی بود که آمریکایی‌ها از پیروزی‌های ایران و محور مقاومت در منطقه گرفتند، خاطرنشان کرد: این پیروزی‌ها بود که باعث عصبانیت آمریکا و دوستان شکست خورده آن‌ها در منطقه و در نتیجه تمدید تحریم‌ها علیه ایران شد.

رییس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع با بیان این که آمریکایی‌ها در جلسه‌ای با حضور شش کشور و ایران قول دادند کاری نکنندکه مخل روح حاکم بر برجام باشد و آن‌ها تعهد کردند که به برجام پای‌بند باشند، گفت: ولی این اقدام آن‌ها نقض صریح برجام بود چرا که قرار بود جمهوری اسلامی ایران محدودیت‌های هسته‌ای را برای مدت مشخصی بپذیرد و در حوزه اقتصادی تحریم‌های ناعادلانه علیه ما لغو شود.

وی با تاکید بر این که بی‌تردید تحریم‌ها به هر عنوان دیگری که بر قرار یا تمدید شود نقض برجام است، خاطرنشان کرد: کارگروه نظارت بر برجام اواخر هفته گذشته یعنی ده روز پیش به ریاست رییس‌جمهور تشکیل جلسه داد و باید بگویم جمهوری اسلامی ایران در مقابل هر گونه نقض برجام ایستادگی می‌کند و آمادگی‌های لازم را دارد تا بتواند مقابله به مثل کند. جمهوری اسلامی ایران با اقتدار در کار خود یعنی استفاده از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای در چارچوب قوانین بین‌المللی ادامه می‌دهد.

محمدابراهیم رضایی عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی نیز با اشاره به تمدید تحریم ها علیه ایران گفت: همانطور که مقام معظم رهبری بارها به بدعهدی آمریکا اشاره کرده بودند، تمدید تحریم ها و نقض برجام بار دیگر بدعهدی آمریکا را ثابت کرد.

وی افزود:کشور ایران با هدایت های رهبر معظم انقلاب و همچنین نظرات افرادی که در این تصمیم گیری دخیل هستند متناسب با اقدام امریکا تصمیم گیری خواهد کرد.

رضایی ادامه داد:آمریکا با این رفتار به دنبال ایجاد تفرقه بین احزاب کشور است پس باید مسئولین و احزاب هوشیار باشند و با اتحاد بیشتر در این رابطه تصمیم گیری کنند.

نماینده مردم خمین در مجلس شورای اسلامی گفت: با توجه به اینکه این توافق بین المللی بوده و تنها با آمریکا نبوده است پس باید طوری تصمیم گیری کرد که به مصلحت کشور باشد.

وی افزود: در این تصمیم همانطور که گفته شد باید گفتمان و هدایت های رهبری محور قرار گیرد و باید با هماهنگی طوری تصمیم گیری شود که منافع ملی در نظر گرفته شود و نباید مرتکب اشتباه شد.

اشرف بروجردی فعال سیاسی اصلاح طلب در خصوص مصوبه مجلس سنای آمریکا مبنی بر تمدید طرح تحریم های ایران به مدت ۱۰ سال دیگر، اظهار داشت: باید ببینیم اجزای حرکت بعدی توسط دولت آمریکا چیست و اگر قرار باشد این اقدامات ادامه یابد، طبیعتا مقدمه ای است برای نقض برجام. اما خود این حرکت نقض برجام نیست و مقدمه ای برای اقدامات بعدی آمریکا در مسیر نقض این توافق نامه است.

این فعال سیاسی اصلاح طلب افزود: رفتار وزارت امور خارجه باید در چارچوب عرف دیپلماسی بین المللی اینگونه باشد که از فرصت ها استفاده لازم را کنیم چراکه امریکا فقط یک طرف ماجراست و همه قضیه نیست. کشورهای اروپایی با رفتار آمریکا کاملا مخالف هستند و آنچه برای ما مهم است این است که در تعامل با کشورهای دیگر اقدامات متناسب را داشته و دولت از این اقدام آمریکا به عنوان یک فرصت در جهت مواضع و منافع خود بهترین استفاده را داشته باشد.

بروجردی در بخش پایانی اظهارات خود عنوان کرد: طبیعتا اقدام آمریکایی ها به عنوان یک بدعهدی مطرح می شود چراکه وقتی هنوز مرکب توافق ایران و ۵+۱ خشک نشده، اقدامی ناشایست در مسیر نقض برجام انجام داده است. اما باید بدانیم که آمریکا همه ماجرا نیست و فقط بخشی از جریان است.

قانون تحریم‌های ایران (ایسا) در سال ۱۹۹۶ به تصویب رسید. این قانون در ابتدا، سرمایه‌گذاری در بخش انرژی و همچنین انتقال تجهیزات قابل کاربرد در سلاح‌های کشتار جمعی به ایران و لیبی را از سوی شرکت و اتباع غیر آمریکایی منع می‌کرد. با حل مشکل هسته‌ای دولت لیبی، تحریم‌های این کشور از قانون داماتو حذف شد و به این ترتیب تنها ایران در فهرست تحریم‌های این قانون باقی ماند.

نظام‌های تحریم های مندرج در این قانون، در بخش ۵ آن ذکر شده است. این بخش از دو قسمت تشکیل شده است: قسمت الف) تحریم‌های مربوط به بخش انرژی و قسمت ب) تحریم‌های مربوط به توسعه سلاح‌های کشتار جمعی و تقویت قابلیت‌های نظامی.

آمریکا در جریان برجام متعهد شد ۵ بند از تحریم‌های موجود در قسمت الف را که به «فعالیت‌های متناسب با برجام» مربوط می‌شوند، معلق کند. بر اساس آنچه در برجام ذکر شده است «بیمه، بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی، تحریم سرمایه گذاری؛ شامل مشارکت در سرمایه‌گذاری‌های مشترک، کالاها، خدمات، اطلاعات، فناوری و دانش و کمک فنی برای بخش‌های نفت، گاز و پتروشیمی و تحریم صادرات، فروش یا عرضه فرآورده‌های نفتی تصفیه شده و فرآورده های پتروشیمی به ایران » ۵ بند تحریمی در قانون ایسا است که دولت آمریکا موظف به تعلیق آن است.

جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا در دستورالعملی به تاریخ ۲۳ اکتبر ۲۰۱۵ و مطابق با بخش ۴ قانون تحریم‌های ایران، کل قسمت الف بخش ۵ را به حالت تعلیق درآورد. به این ترتیب سایر بخش‌های این قانون همچنان به حیات خود ادامه می‌دهند.

با وجود آن که ایران همواره به حق تاکید داشته که نظام‌های تحریم‌های آمریکا علیه ایران ظالمانه است، اما با تعلیق اجرای قسمت الف از بخش ۵ قانون تحریم‌های ایران، مغایرت این قانون با برجام رفع و تعهد آمریکا درباره تعلیق این قانون و مجموعه تحریم‌هایی که در آن علیه ایران لحاظ شده بود، عملی شد.

حالا نیز جان کربی سخنگوی وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده است که جان کری وزیر امور خارجه طبق برجام، همچون قبل بندهای مرتبط با برجام را معلق خواهد کرد. محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه نیز ضمن محکوم کردن این اقدام مجلس نمایندگان آمریکا این قانون را فاقد وجه اجرایی خوانده است. لذا درصورت معلق ماندن بندهای مرتبط با برجام، از مخالفانی که صحبت از مرگ برجام می کنند می توانیم این پرسش را بپرسیم که قانونی که خودش با برجام مغایرت نداشته است، چگونه تمدید آن می‌تواند باعث مغایرت با برجام شود؟

ضمن اینکه کسانی که حالا و پس از تمدید ۱۰ ساله تحریم ها از پایان برجام سخن می گویند به سخنان هفته گذشته رهبر انقلاب اشاره دارند، بدون توجه به اینکه ایشان در این سخنان گفته بودند «اگر این تمدید، اجرایی و عملیاتی شود، قطعاً نقض برجام است». حال آنکه این تمدیدها فعلا فقط تصویب شده است و نه اجرایی. تصویب این قانون درصورت تعلیق بندهای مرتبط با برجام نقض برجام نیست و اگر ایران به طور یک جانبه از اجرای برجام بیرون برود، بار دیگر اجماع جهانی علیه ایران خواهد بود.