بازی با آتش

از همان روزی که نام دونالد ترامپ به عنوان رئیس‌جمهور منتخب آمریکا اعلام شد، عربستان سعودی و هم‌پیمانانش در منطقه، امیدوار به تغییر رویکرد واشنگتن نسبت به خود، از انتخاب وی استقبال کرده و برای ورود به دوره جدیدی از همکاری‌ها با ایالات متحده اعلام آمادگی کردند. اکنون در پرتو تحولات اخیر و مواضع گرم و دوستانه واشنگتن و ریاض نسبت به یکدیگر، عربستان سعودی نه تنها لحن خود را در قبال ایران تندتر کرده، بلکه از ورود به فاز جدیدی از ماجرایی نظامی در منطقه، به طور مشخص در سوریه سخن می‌گوید. در همین راستا، اخبار حاکی از آن است که ریاض به اعزام یگان‌های ویژه نیروی زمینی خود به سوریه برای مبارزه‌ای مشترک در کنار آمریکا فکر می‌کند. عربستان مدعی است که نگران گسترش نفوذ ایران در سوریه است. عادل الجبیر، وزیر خارجه عربستان سعودی، آمادگی کشورش برای اعزام واحدهای نظامی به سوریه برای مبارزه مشترک در کنار آمریکا علیه  داعش را اعلام کرده است.

وزیر خارجه عربستان سعودی در گفت‌وگویی با روزنامه آلمانی «زوددویچه» که در شماره روز سه‌شنبه این روزنامه منتشر شد، اعلام کرد: «پادشاهی عربستان و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس آمادگی خود را اعلام کرده‌اند که یگان‌های ویژه خود را در کنار آمریکا به کار گیرند؛ برخی کشورهای ائتلاف اسلامی علیه تروریسم و افراطی‌گرایی نیز آماده‌ی اعزام نیرو هستند». الجبیر افزود: «ما با آمریکا بر سر چگونگی این برنامه و آنچه ضروری است توافق می‌کنیم تا این اقدام را عملی کنیم». این در حالی است که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، طی فرمانی از وزیر دفاع خود، جیمز متیس، خواسته بود تا ظرف ۳۰ روز برنامه‌ای را برای مبارزه علیه داعش عرضه کند. این مهلت پایان ماه جاری میلادی (فوریه) به پایان می‌رسد. وزیر خارجه عربستان گفت، امیدوار است که این اقدام به‌زودی عملی شود. عادل الجبیر همچنین به شکلی غیرمستقیم از سپردن کنترل مناطق آزاد شده از دست داعش به مخالفان اسد در سوریه حمایت کرد و گفت: «ایده‌ی اصلی این است که  مناطق تحت کنترل داعش آزاد شوند، اما هم‌زمان به دست حزب‌الله، ایران یا رژیم [اسد] نیفتند».

عربستان سعودی تاکنون تنها عضوی از ائتلاف نظامی به رهبری آمریکا بود که حملاتی هوایی را علیه مواضع گروه تروریستی داعش در سوریه انجام می‌دهد. یک سال پیش اما ریاض تمایل خود را به مشارکت در عملیات زمینی در سوریه، در صورت آغاز چنین عملیاتی از سوی ائتلاف به رهبری آمریکا، ابراز کرد. باراک اوباما، رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا اما همواره اعلام کرده بود که اعزام نیروی زمینی به سوریه منتفی است. در مقابل، ترامپ غلبه بر داعش را به یکی از شعارهای اصلی خود در جریان کارزار انتخاباتی رياست جمهوری آمریکا تبدیل کرد.

در همین راستا، هفته گذشته شبکه تلویزیونی «سی‌ان‌ان» گزارش داد که وزارت دفاع آمریکا برای نخستین بار در حال بررسی اعزام نیروی نظامی متعارف به سوریه است. این شبکه تلویزیونی آمریکایی اعلام کرد، این طرح یکی از چندین ایده‌ای است که برای مبارزه با گروه تروریستی داعش در حال حاضر در پنتاگون مطرح است. جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا، پیش‌تر نیز ایده‌ی اعزام نیروهای بیشتر به سوریه را مطرح کرده بود. پل رایان، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا هم از این ایده حمایت کرده و گفته بود که ایالات متحده نمی‌تواند اجازه دهد که داعش همچنان از سوریه به عنوان مکانی امن برای عضوگیری استفاده کند. او تأکید کرده بود که نابودی داعش به نفع امنیت ملی آمریکاست. البته بر اساس گزارش سی‌ان‌ان، ایده‌ی اعزام نیروی زمینی آمریکایی به سوریه نهایی نشده و پنتاگون نیز هنوز پیشنهاد مشخص خود را به دونالد ترامپ ارائه نکرده است.

همزمان باید به این موضوع نیز اشاره کرد که بر اساس گزارش اخیر روزنامه «وال‌استریت ژورنال»، گفت‌وگوهای اولیه بر سر ایجاد یک پیمان نظامی از نوع ناتو بین دولت ترامپ و مسئولان نظامی و امنیتی عربستان و امارات متحده صورت گرفته است. از دیگر اعضای احتمالی این پیمان نظامی از کشورهای مصر و اردن یاد می‌شود. در عین حال پیوستن سایر کشورها به «ناتو عربی» نیز منتفی نیست. این پیمان نظامی از همراهی و حمایت اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل و آمریکا نیز برخوردار خواهد بود. هدف از این پیمان نظامی، ایجاد همبستگی بین کشورهای عربی و سنی مذهب در برابر ایران و جلوگیری از نفوذ آن در منطقه اعلام شده است. بر اساس این طرح، عملاً وظیفه اصلی مقابله با «دشمن مشترک» به بازیگران محلی و متحدان منطقه‌ای آمریکا واگذار می‌شود.

افزون بر این، بر اساس سیاست خارجی دولت جدید آمریکا، کشورهای خاورمیانه می‌بایست نقش بیشتری در تأمین هزینه‌های امنیتی و نظامی خود برعهده گیرند. ترامپ در کارزار انتخاباتی خود تأکید کرده بود که دلیلی نمی‌بیند که آمریکا هزینه تامین امنیت کشورهای ثروتمندی چون عربستان را متقبل شود. گرایش به خرید جنگ افزار توسط دولت عربستان و شمار دیگری از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به ماه‌های اخیر محدود نمی‌شود؛ اما، عربستان سعودی، امارات و قطر آشکارا بر میزان بودجه نظامی خود افزوده‌اند. بر اساس گزارش موسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم، SIPRI، در دوره زمانی ۲۰۱۲ تا ۲۰۱۶ بودجه نظامی کشورهای خاورمیانه ۸۶ درصد افزایش یافته است. در واقعیت امر، ۳۰ درصد کل تسلیحات به فروش رسیده در سطح جهان روانه این منطقه شده است. میزان رشد بودجه نظامی کشور عربستان سعودی بالغ بر ۲۱۲ درصد بوده است. بودجه نظامی کشورهای قطر و امارات متحده عربی نیز رشد چشمگیری داشته است. روشن است که بخش قابل ملاحظه‌ای از سود ناشی از خرید تسلیحاتی کشورهای خاورمیانه به جیب شرکت‌های تولید جنگ افزار آمریکایی می‌رود. با این حال، «دویچه وله» در گزارشی در این زمینه می‌نویسد در شرایط کنونی به نظر نمی‌رسد که کشورهای منطقه خواستار یک درگیری نظامی با ایران باشند. کشورهای حوزه خلیج فارس و حتی ترکیه از پیامدهای ناروشن و محاسبه نشده یک جنگ جدید در منطقه واهمه دارند. از این رو، وزیر امورخارجه عربستان سعودی آشکارا از آمریکا خواسته است تا بر دامنه تحریم‌ها علیه ایران بیافزاید.