یکی از مصائب امروز ما «انگلیسی‌زدگی» است. می‌نویسیم و یک خط در میان از واژه‌های انگلیسی استفاده می‌کنیم. حرف می‌زنیم و از هر سه کلمه‌ای که به کار می‌بریم دو کلمه‌اش انگلیسی است، در حالی که اغلب این واژه‌های انگلیسی در زبان فارسی معادل دارند، اما ما حاضر نیستیم به ذهن خود کوچک‌ترین زحمتی بدهیم و این معادل‌ها را به یاد بیاوریم یا بیاموزیم. و البته هیچ حواسمان نیست که وقتی به این راحتی از کلمات بیگانه استفاده می‌کنیم داریم عادت زبانی خود و دیگران را اندک‌اندک تغییر می‌دهیم و این امر چه بسیار برای زبان فارسی خطرناک است.
استاد سمیعی گیلانی در این‌باره معتقد است: واژه‌های بیگانه به دو صورت وارد هر زبانی می‌شوند: 1) یکی از راه طبیعی و با آهنگ معتدل. در این حالت واژه‌ی بیگانه از نظر آوایی و آرایش واجی و ساخت هجایی با هنجارهای زبان وام‌گیرنده هم‌ساز می‌گردد یا با تصرف اهل زبان هم‌سازی و هم‌آهنگی می‌یابد و در زبان جا می‌افتد و حتی از طریق ترکیب و تعبیرهای اصطلاحی و کنایی، با عناصر بومی وصلت می‌کند و تابعیت زبان وام‌گیرنده را می‌پذیرد. 2) دیگری به تصنع و تکلف و با آهنگی غیرطبیعی و سیل‌آسا که فرصتی برای تحلیل آنها در زبان پیدا نمی‌شود و ازدحام آنها تجانس زبان را مختل می‌سازد. ورود واژه‌های بیگانه در همین حالت اخیر است که به زبان لطمه می‌زند.
کاربرد واژه‌ی بیگانه در برخی شرایط وجهی ندارد؛ از جمله در مفهومی که برای دلالت بر آن واژه‌ی بومی وجود دارد یا در موردی که تنها وسیله‌‌ای باشد برای تفاخر و فضل‌فروشی یا ناشی از عقده‌ی حقارت. در مواردی نیز که در زبان خودی، برای بیان مفهومی، واژه‌ای نتوان سراغ گرفت، مترجمان و مولفان باید بکوشند تا با بهره‌گیری از امکانات ترکیبی یا اشتقاقی، واژه‌های تازه با ساختی منطبق بر قواعد دستوری زبان بسازند. به‌ویژه باید از پذیرفتن الگوهای ساختاری که از آنِ زبانِ خودی نباشد پرهیز کرد. به هر حال، باید توجه داشت که یگانه راه سدّ سیل کلمات بیگانه که قهراً، با فنون و علوم و معارف جدید، به جانب محروسه‌ی زبان فارسی سرازیر می‌شود همین است. لذا اهل قلم باید در این زمینه حساسیت نشان دهند و به دور از کاهلی و آسان‌جویی، زبان ملی را برای بیان مفاهیم تازه آماده سازند.
اینک چند شاهد:
غلط: جرأت ریسک کردن
درست: جرأت خطر کردن یا: جرات دل به دریا زدن.
غلط: حادثه در کوران کار رخ می‌دهد
درست: حادثه در جریان کار رخ می‌دهد.
غلط: وزارت بازرگانی را موظف ساخت بر کلیه‌ی واحدهای تولیدی نظارت و کنترل پر اثری را اعمال و متخلفان را به مراجع قضایی معرفی کند.
درست: وزارت بازرگانی را موظف ساخت بر کلیه‌ی واحدهای تولیدی نظارت موثر اعمال و متخلفان را به مراجع قضایی معرفی کند.
استاد سمیعی گیلانی در این‌باره معتقد است: واژه‌های بیگانه به دو صورت وارد هر زبانی می‌شوند: 1) یکی از راه طبیعی و با آهنگ معتدل. در این حالت واژه‌ی بیگانه از نظر آوایی و آرایش واجی و ساخت هجایی با هنجارهای زبان وام‌گیرنده هم‌ساز می‌گردد یا با تصرف اهل زبان هم‌سازی و هم‌آهنگی می‌یابد و در زبان جا می‌افتد و حتی از طریق ترکیب و تعبیرهای اصطلاحی و کنایی، با عناصر بومی وصلت می‌کند و تابعیت زبان وام‌گیرنده را می‌پذیرد. 2) دیگری به تصنع و تکلف و با آهنگی غیرطبیعی و سیل‌آسا که فرصتی برای تحلیل آنها در زبان پیدا نمی‌شود و ازدحام آنها تجانس زبان را مختل می‌سازد. ورود واژه‌های بیگانه در همین حالت اخیر است که به زبان لطمه می‌زند.
کاربرد واژه‌ی بیگانه در برخی شرایط وجهی ندارد؛ از جمله در مفهومی که برای دلالت بر آن واژه‌ی بومی وجود دارد یا در موردی که تنها وسیله‌‌ای باشد برای تفاخر و فضل‌فروشی یا ناشی از عقده‌ی حقارت. در مواردی نیز که در زبان خودی، برای بیان مفهومی، واژه‌ای نتوان سراغ گرفت، مترجمان و مولفان باید بکوشند تا با بهره‌گیری از امکانات ترکیبی یا اشتقاقی، واژه‌های تازه با ساختی منطبق بر قواعد دستوری زبان بسازند. به‌ویژه باید از پذیرفتن الگوهای ساختاری که از آنِ زبانِ خودی نباشد پرهیز کرد. به هر حال، باید توجه داشت که یگانه راه سدّ سیل کلمات بیگانه که قهراً، با فنون و علوم و معارف جدید، به جانب محروسه‌ی زبان فارسی سرازیر می‌شود همین است. لذا اهل قلم باید در این زمینه حساسیت نشان دهند و به دور از کاهلی و آسان‌جویی، زبان ملی را برای بیان مفاهیم تازه آماده سازند.
اینک چند شاهد:
غلط: جرأت ریسک کردن
درست: جرأت خطر کردن یا: جرات دل به دریا زدن.
غلط: حادثه در کوران کار رخ می‌دهد
درست: حادثه در جریان کار رخ می‌دهد.
غلط: وزارت بازرگانی را موظف ساخت بر کلیه‌ی واحدهای تولیدی نظارت و کنترل پر اثری را اعمال و متخلفان را به مراجع قضایی معرفی کند.
درست: وزارت بازرگانی را موظف ساخت بر کلیه‌ی واحدهای تولیدی نظارت موثر اعمال و متخلفان را به مراجع قضایی معرفی کند.
نظر شما
