از آنکارا تا جرابلس

مداخله نظامی ترکیه در سوریه برای بسیاری غیرمنتظره بود. نه از این منظر که ترکیه بطور مستقیم و علنی وارد میدان غبارآلود جنگ در سوریه شد(که پیشتر نیز ترکیه از بازیگران حاضر در بحران تروریستی سوریه بود)، بلکه از این نظر که ترکیه براساس کدام محاسبات خود هزینه مداخله نظامی مستقیم در شمال سوریه را پذیرفت.

پیش از مداخله نظامی ترکیه در سوریه، بسیاری از تحلیل‌گران امکان وقوع این مداخلات از جانب ترکیه را بسیار بعید عنوان می‌کردند. این تحلیل‌ها براساس محاسبه شرایط و هزینه‌ سود و زیانی بود که وضعیت منطقه ممکن است بر ترکیه تحمیل کند. با این حال اعلام خبر اعزام ده‌ها دستگاه تانک و نفربر ارتش ترکیه به شمال سوریه در منطقه جرابلس نشان داد رهبران آنکارا همچنان در فضای ذهنی عثمانی‌ها برای به کرسی نشاندن اهداف خود به هر قیمتی می‌باشد.  

 هدف ترکیه از تجاوز نظامی به سوریه

این تجاوز نظامی آشکار به خاک سوریه از سوی ترک‌ها به بهانه مبارزه با داعش کلید خورد اما همچنان ابهامات زیادی پیرامون اهداف اعلام شده از سوی آنکارا در خصوص این عملیات وجود دارد.

در حالی که تحولات پس از کودتای جولای ترکیه و دو دیدار دیپلماتیک و مهم رهبران ترکیه با مقامات روسی و ایرانی این ذهنیت را بوجود آورده بود که امکان تغییرات تاکتیکی در رویکرد ترکیه به پدیده تروریسم در سوریه پس از کودتا وجود دارد، اما دخالت نظامی هفته گذشته در عمل نوعی بدبینی دوباره را بر اهداف واقعی انکارا از بازیگری در بحران سوریه حاکم کرد.

در واقع از آن جا که تجاوز نظامی ترکیه به شمال سوریه تنها سه هفته پس از آزادسازی منبج از اشغال داعش و ورود نیروهای کردی به این شهر صورت می‌گیرد، به نظر می‌رسد مداخله ترکیه در شمال سوریه همراه با نوعی شتابزدگی با هدف جلوگیری از سلطه کامل نیروهای کردی سوریه در منطقه جرابلس دنبال شده باشد. بویژه آن که جرابلس پیش از مداخله ترکیه، بطور نسبی توسط کردهای دموکراتیک سوریه از داعش پاکسازی شده بود و دخالت ترکیه در واقع جنگ علیه کردها به شمار می‌رود نه داعش.

براین اساس به نظر می‌رسد در محاسبات مقامات آنکارا جلوگیری از قدرت گیری و گسترش مناطق تحت قلمرو کردها در سوریه مهمترین هدف از دخالت در شمال سوریه باشد . لذا در نگاه ترکیه، این کشور می‌تواند با عقب زدن کردها در شمال سوریه؛ هم تهدیدات آتی ناشی از ایجاد منطقه مستقل و خودمختار کردهای سوریه در مجاورت مرزهای خود  را خنثی کند و هم کلید بازی را در مذاکرات آتی بر سر میز رنگین سوریه بدست آورد.

 هزینه‌ها و پیامدهای دخالت نظامی برای ترکیه

اما همه حسابرسی‌ها در میدان تحولات سوریه نمی‌تواند به سادگی تصورات مقامات ترکیه به پیش رود. حقیقت آن که عملیات نظامی و تجاوز ترکیه در خاک سوریه مخالفان سرسختی دارد. شاید اگر همه بازیگران دولتی بحران سوریه را حول یک موضوع بتوان جمع کرد، آن مخالفت با تجاوز نظامی ترکیه در سوریه باشد. هم ایران و هم  دولت سوریه، به شدت این اقدام را تجاوز آشکار ترکیه عنوان کردند و برای روسیه و آمریکا نیز که پیش از این مهمترین متحدان گروه‌های کرد در سوریه به شمار می‌رفتند، عملیات نظامی ترکیه علیه گروه‌های کردی چندان پذیرفتنی نیست. با وجود  پشتیبانی هوایی که جنگنده‌های ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا در  دو روز نخستین تجاوز ترکیه از این نیروها در سوریه به عمل آوردند؛ اما واکنش انتفادی آمریکایی‌ها از همان آغاز این عملیات علیه ترکیه وجود داشت.

برت مک گارک، نماینده اوباما در ائتلاف ضد "داعش" با توجه به حملات ارتش ترکیه به نیروهای کردی دموکراتیک سوریه گفت درگیری میان ارتش ترکیه و نیروهای مخالف دولت سوریه پذیرفتنی نیست و از ترکیه  خواست از درگیری با یکدیگر بپرهیزند و نیروی خود را صرف مبارزه با جریان تروریستی "داعش" . در این میان اشتون کارتر، وزیر دفاع آمریکا، دولت ترکیه را فراخواند تا دست از حملات علیه شورشیان سوریه بردارد. وزیر دفاع آمریکا از ترکیه خواست عملیات نظامی خود را بر روی "داعش" متمرکز کند و نه بخش کردی شورشیان سوریه.

با توجه به این شرایط دخالت نظامی ترکیه در سوریه می‌تواند با سرفصلی از پیامدهای داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی جدید برای آنکارا همراه باشد:

 تشدید تنش کردی – ترکی در داخل

تشدید تنش‌های پیشین دولت اردوغان با کردهای پ.ک.ک بدون شک مهمترین پیامد تجاوز نظامی آنکارا در خاک سوریه خواهد بود. ارتش ترکیه "حزب اتحاد دموکراتیک" (PYD) و شبه‌نظامیان کرد "یگان‌های مدافع خلق"  سوریه را که بازوی مسلح این حزب است، شاخه حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) و سازمانی تروریستی می‌داند. طی مدت زمانی که جنگ داخلی دولت اردوغان با پ.ک.ک در جنوب شرق ترکیه در جریان بوده است، همزمان سایر مناطق ترکیه صحنه واکنش پ.ک.ک علیه دولت اردوغان با ایجاد انفجارهای تروریستی و ناامنی می‌باشد. براین اساس پس از این علاوه بر تحرکات پ.ک.ک انتظار می‌رود اعضای پ.وای.دی یا همان کردهای سوری نیز به تبع سلف خود پ.ک.ک واکنش علیه ترکیه را در قالب بی ثبات سازی و ناامنی داخلی ترکیه دنبال کنند. از طرف دیگر این اقدام ترکیه نمی‌تواند بی تاثیر بر روابط دولت اردوغان با سایر گروه‌های غیرشورشی و سیاسی کردهای ترکیه باشد.

 تاثیر پذیری روابط ترکیه و اقلیم کردستان عراق

در سطح منطقه، عملیات نظامی ترکیه علیه کردهای سوریه به متاثر شدن رابطه گرم دولت اردوغان با دولت اقلیم کردستان عراق منجر خواهد شد. اگرچه طی مدت زمانی که جنگ ترکیه با پ.ک.ک در جریان بود، همزمان روابط اردوغان با بارزانی نیز به مانند گذشته نزدیک ارزیابی می‌شد، اما وجود علقه‌های و پیوندهای نزدیک میان کردهای سوری و عراقی، به عنوان یک قومیت در دو کشور عرب زبان، کار اردوغان را برای  جنگ همزمان با کردهای سوری و رابطه یا نفوذ بلند مدت در اقلیم کردستان عراق دشوار خواهد ساخت. حتی اگر شخص بارزانی تمایل به نادیده گرفتن سرکوب کردهای سوری توسط ترکیه داشته باشد، احساسات عمومی و افکار جمعی کردهای اقلیم این اجازه را به رهبران اقلیم نخواهد داد که در برابر تجاوز کردهای سوری توسط ترکیه بی تفاوت باشد.

 مخالفت شرکای بین‌المللی ترکیه

در سطح بین‌الملل با توجه به مخالفت بازیگران دولتی عمده بحران سوریه با این اقدام ترکیه، هدف غایی این کشور برای امتیازگیری در قبال بحران سوریه در جریان مذاکرات احتمالی آتی با دشواری و پیچیدگی بیشتری روبرو خواهد ساخت. علاوه بر مخالفت مقامات امریکایی با تحرکات نظامی و ضد کردی ترکیه در خاک سوریه، همچنین این موضوع به یکی از موضوعات مورد اختلاف ترکیه با روسیه منجر خواهد شد که به تازگی روابطش را با آن به حالت عادی بازگردانده است.

 لذا با توجه به این شرایط به نظر می‌رسد آن‌چه پیش از این به عنوان چالش ترکی – کردی محدود به مرزهای داخلی ترکیه بود، پس از دخالت نظامی در سوریه از چالش داخلی برای ترکیه به چالش منطقه‌ای تبدیل خواهد شد که نتایج آن؛ هزینه‌های قابل توجهی را هم در سطح داخلی و هم منطقه‌ و بین‌الملل به دولت اردوغان تحمیل خواهد کرد. هزینه‌هایی که بدون شک ارتش ترکیه را حتی شاید در میان مدت، مجبور به توقف و حتی عقب نشینی  از داخل مرزهای سوریه خواهد کرد.