نگاهی به کتاب «نظریه حکومت قانون در ایران» نوشته سید جواد طباطبایی
«نظریه حکومت قانون در ایران»
(تاملی درباره ایران جلد ۲ بخش ۲)
مولف: سید جواد طباطبایی
نشر مینوی خرد
قیمت: ۳۸ هزار تومان
۷۲۸ صفحه
روزی اعتمادالسلطنه به مناسبتی برای ناصرالدین شاه قاجار تعریف می‌کند که در عهد فتحعلی شاه، ناپلئون نامه‌هایی برای دربار ایران فرستاد، اما در کل تهران یک فرانسه‌دان پیدا نکردند که نامه‌ها را بخواند، به همین خاطر پاکت‌ها را سربسته پس فرستادند. سپس با افتخار اضافه می‌کند اما حالا (در عهد ناصری) چهار تا پنج هزار نفر در پایتخت زبان فرانسه می‌دانند. اما ناصرالدین شاه بی‌آنکه از این پیشرفت ابراز خرسندی کند، می‌گوید: آن زمان بهتر از حالا بود؛ چراکه مردم هنوز اینگونه چشم و گوششان باز نشده بود!
این ماجرا که در خاطرات اعتمادالسلطنه آمده، حکایت از یک واقعیت انکارناشدنی در جوامع خودکامه دارد، اینکه همواره آگاهی توده مردم در تقابل با جریان خودکامه سیاسی قرار دارد. جالب اینکه ناصرالدین شاه که در جوانی به تأسیس دارالفنون و آموزش علوم جدید علاقه‌مند بود، در سال‌های آخر سلطنت خود، تمایلی به این قبیل آموزش‌ها و آگاهی‌ها نداشت. چراکه آگاهی مردم را در تقابل با حکومتی توام با آسودگی خیال و مطابق میل خود می‌دید.
با وجود این، روند کسب آگاهی‌های نوین از طرق مختلف: انتشار روزنامه و ترجمه کتاب‌های خارجی، تالیف کتاب‌هایی که متاثر از آشنایی با پیشرفت‌های سیاسی دنیا بود و... در ایران آغاز شده بود. ماجرای پدیدار شدن این مفاهیم نوآیین و بحران خودکامگی در آن روزگار یکی از اصلی‌ترین مباحثی است که در کتاب «نظریه حکومت قانون در ایران» مطرح شده است.
این کتاب بخش دوم از جلد دوم پژوهشی است با عنوان تاملی درباره ایران که بخش نخست آن با عنوان مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی منتشر شده است. سید جواد طباطبایی در این پژوهش به سراغ دوره‌ای مهم از تاریخ ایران رفته است که نظام‌های خودکامه با چالشی روبه‌رو شده‌اند. آشنایی با اندیشه‌های تازه و همچنین نظام‌های سیاسی و شیوه‌های حکومتداری در کشورهای اروپایی رفته رفته سنگ بنای اندیشه‌های نو و مطالبات مردمی تازه‌ای شد که تا پیش از آن سابقه نداشت. این دگرگونی‌ها در سال‌های بعد زمینه‌ساز حرکتی مردمی شد که با عنوان انقلاب مشروطه در تاریخ می‌شناسیم.
اما پیش از آنچه در حرکتی عمل‌گرایانه به مشروطه انجامید با حرکتی نظری روبه‌رو هستیم که حکایت از آشنایی مردم این دیار با مفاهیمی تازه دارد که تا پیش از آن در ادبیات سیاسی این دیار سابقه نداشته است؛ مفاهیمی همچون قانون، ملت و...
صرف نظر از مشروطه و تاریخ آن، تجددخواهی و جریان تاریخی آن از اهمیت ویژه‌ای در تاریخ معاصر ایران برخوردار بوده چرا که درک دلایل عقب‌ماندگی ما در گروی درک جدال میان جدید و قدیم بوده است. آگاهی از این مهم باعث شده است کتاب‌های گوناگونی در این‌باره منتشر شوند که البته از کیفیت‌های متفاوتی برخوردارند. اما چنانچه سید جواد طباطبایی نیز بدان اشاره کرده از معدود پژوهش‌های قابل اعتنا و علمی در این باب، مجموعه کتاب‌هایی است که فریدون آدمیت درباره این دوره نوشته است.
اما آنچه پژوهش سید جواد طباطبایی را با دیگر آثار متفاوت و در خور توجه ساخته است، رویکرد و راه متمایزی است که در این زمینه در پیش گرفته است. سید جواد طباطبایی نه تاریخ سیاسی که تاریخ اندیشه سیاسی این دوران را روایت کرده است. از همین سبب به جای تمرکز صرف روی رخدادهای سیاسی، به سراغ متون اندیشه سیاسی در آن روزگار رفته و از دریچه این متون به روایت تغییر و تحولات فکری آن روزگار و طرح دیدگاه‌های تازه پرداخته است. (منبع: الف)
(تاملی درباره ایران جلد ۲ بخش ۲)
مولف: سید جواد طباطبایی
نشر مینوی خرد
قیمت: ۳۸ هزار تومان
۷۲۸ صفحه
روزی اعتمادالسلطنه به مناسبتی برای ناصرالدین شاه قاجار تعریف می‌کند که در عهد فتحعلی شاه، ناپلئون نامه‌هایی برای دربار ایران فرستاد، اما در کل تهران یک فرانسه‌دان پیدا نکردند که نامه‌ها را بخواند، به همین خاطر پاکت‌ها را سربسته پس فرستادند. سپس با افتخار اضافه می‌کند اما حالا (در عهد ناصری) چهار تا پنج هزار نفر در پایتخت زبان فرانسه می‌دانند. اما ناصرالدین شاه بی‌آنکه از این پیشرفت ابراز خرسندی کند، می‌گوید: آن زمان بهتر از حالا بود؛ چراکه مردم هنوز اینگونه چشم و گوششان باز نشده بود!
این ماجرا که در خاطرات اعتمادالسلطنه آمده، حکایت از یک واقعیت انکارناشدنی در جوامع خودکامه دارد، اینکه همواره آگاهی توده مردم در تقابل با جریان خودکامه سیاسی قرار دارد. جالب اینکه ناصرالدین شاه که در جوانی به تأسیس دارالفنون و آموزش علوم جدید علاقه‌مند بود، در سال‌های آخر سلطنت خود، تمایلی به این قبیل آموزش‌ها و آگاهی‌ها نداشت. چراکه آگاهی مردم را در تقابل با حکومتی توام با آسودگی خیال و مطابق میل خود می‌دید.
با وجود این، روند کسب آگاهی‌های نوین از طرق مختلف: انتشار روزنامه و ترجمه کتاب‌های خارجی، تالیف کتاب‌هایی که متاثر از آشنایی با پیشرفت‌های سیاسی دنیا بود و... در ایران آغاز شده بود. ماجرای پدیدار شدن این مفاهیم نوآیین و بحران خودکامگی در آن روزگار یکی از اصلی‌ترین مباحثی است که در کتاب «نظریه حکومت قانون در ایران» مطرح شده است.
این کتاب بخش دوم از جلد دوم پژوهشی است با عنوان تاملی درباره ایران که بخش نخست آن با عنوان مکتب تبریز و مبانی تجددخواهی منتشر شده است. سید جواد طباطبایی در این پژوهش به سراغ دوره‌ای مهم از تاریخ ایران رفته است که نظام‌های خودکامه با چالشی روبه‌رو شده‌اند. آشنایی با اندیشه‌های تازه و همچنین نظام‌های سیاسی و شیوه‌های حکومتداری در کشورهای اروپایی رفته رفته سنگ بنای اندیشه‌های نو و مطالبات مردمی تازه‌ای شد که تا پیش از آن سابقه نداشت. این دگرگونی‌ها در سال‌های بعد زمینه‌ساز حرکتی مردمی شد که با عنوان انقلاب مشروطه در تاریخ می‌شناسیم.
اما پیش از آنچه در حرکتی عمل‌گرایانه به مشروطه انجامید با حرکتی نظری روبه‌رو هستیم که حکایت از آشنایی مردم این دیار با مفاهیمی تازه دارد که تا پیش از آن در ادبیات سیاسی این دیار سابقه نداشته است؛ مفاهیمی همچون قانون، ملت و...
صرف نظر از مشروطه و تاریخ آن، تجددخواهی و جریان تاریخی آن از اهمیت ویژه‌ای در تاریخ معاصر ایران برخوردار بوده چرا که درک دلایل عقب‌ماندگی ما در گروی درک جدال میان جدید و قدیم بوده است. آگاهی از این مهم باعث شده است کتاب‌های گوناگونی در این‌باره منتشر شوند که البته از کیفیت‌های متفاوتی برخوردارند. اما چنانچه سید جواد طباطبایی نیز بدان اشاره کرده از معدود پژوهش‌های قابل اعتنا و علمی در این باب، مجموعه کتاب‌هایی است که فریدون آدمیت درباره این دوره نوشته است.
اما آنچه پژوهش سید جواد طباطبایی را با دیگر آثار متفاوت و در خور توجه ساخته است، رویکرد و راه متمایزی است که در این زمینه در پیش گرفته است. سید جواد طباطبایی نه تاریخ سیاسی که تاریخ اندیشه سیاسی این دوران را روایت کرده است. از همین سبب به جای تمرکز صرف روی رخدادهای سیاسی، به سراغ متون اندیشه سیاسی در آن روزگار رفته و از دریچه این متون به روایت تغییر و تحولات فکری آن روزگار و طرح دیدگاه‌های تازه پرداخته است. (منبع: الف)
نظر شما
