شکست کودتا

ترکیه شب گذشته تا صبح بیدار بود. گروهی از نظامیان در دو شهر آنکارا و استانبول با به دست گرفتن کنترل برخی مناطق و اماکن، از جمله مراکز تعدادی از رسانه‌های مهم ترکیه و فرودگاه بین‌المللی آتاتورک استانبول، اعلام کردند که قدرت در این کشور را به دست گرفته‌اند. اما ساعاتی بعد با حضور وسیع مردم در خیابان‌ها تلاش آن‌ها ناکام ماند. کودتا ساعت ۲۱ و ۳۰ دقیقه ‌شب گذشته به‌وقت استانبول آغاز شد. نظامیان شورشی مراکز رادیو تلویزیون دولتی ترکیه، شبکه خبری «سی‌ان‌ان ترک»، «خبرگزاری دوغان» را اشغال کرده و در نقاط مهم دو شهر آنکارا و استانبول مستقر شدند. فرودگاه آتاتورک و دو پل مهم بر روی تنگه بسفر در استانبول نیز بسته شد. ظاهراً زمان مناسبی برای آغاز کودتا در نظر گرفته شده بود؛ رجب طیب اردوغان در خارج از آنکارا در مرخصی به سر می‌برد و به دلیل آغاز تعطیلات آخر هفته، اکثر مقام‌های دولتی و امنیتی در دسترس نبودند. 

اعلامیه نظامیان شورشی از کانال‌های مختلف خبری رادیو تلویزیون «تی‌آر‌تی» ترکیه پخش شد. نظامیان شورشی در اطلاعیه خود گفتند، ارتش ترکیه برای دفاع از بقای کشور و ملت ترکیه و بازگرداندن اصول لائیک و دموکراتیک و اعتبار و امنیت از دست‌رفته کشور، کنترل حکومت را در دست گرفته است. در این اطلاعیه هم‌چنین گفته می‌شد روابط خارجی ترکیه با کشورهای دیگر به قوت خود باقی است و حاکمیت قانون در کشور در اولویت قرار دارد. آن‌ها وعده دادند که به زودی قانون اساسی کشور تدوین خواهد شد. اما ساعتی بعد رجب طیب اردغان با استفاده از تماس ویدیویی فیسبوک با شبکه‌های تلویزیونی فعال ترکیه از جمله کانال تلویویزنی TRGT تماس گرفت و مردم را به حضور در خیابان‌ها دعوت کرد. صد‌ها هزار نفر در سراسر ترکیه روانه خیابان‌ها شدند. اردوغان در سخنان خود هواداران فتح‌اله گولن را به دست‌داشتن در کودتا متهم کرد. گفته می‌شود کودتا از جانب شبکه‌ای از فرماندهان رده‌های میانی سازماندهی شده است. کوتاگران در نخستین اقدام رئیس ستاد ارتش را به گروگان گرفته بودند. 

گفته می‌شود کودتا از جانب شبکه‌ای از فرماندهان رده‌های میانی سازماندهی شده است. کودتاگران در نخستین اقدام رئیس ستاد ارتش را به گروگان گرفته بودند. بینالی یلدریریم نخست وزیر ترکیه نیز گفت: «گروهى از نظامیان، خارج از رده فرماندهی اقدام به تمرد کرده‌اند». از سرهنگ «محرم کوسا» یکی از اعضای ستاد ارتش ترکیه به عنوان برنامه‌ریز اصلی و پشت‌پرده کودتا نام برده می‌شود. به گزارش خبرگزاری آناتولی، شب گذشته محرم کوسا از سمت خود برکنار شد. شماری دیگر از افسران ارشد در این کودتا در کنار محرم کوسا بودند. حدود سه ساعت پس از آغاز کودتا، ژنرال «امید دوندار» فرمانده کل ارتش ترکیه گفت، کودتا از سوی نیروهای مسلح کشور حمایت نمی‌شود. او با اشاره به اینکه «یک گروه کوچک نظامی اقدام به این کار کرده است» افزود: «این اقدامات آن‌ها نگران کننده نیست. با همکاری نظامیانی که به این گروه کوچک نپیوسته‌اند در حال اتخاذ تدابیر لازم هستیم». حوالی ساعت دو بامداد به وقت ترکیه، بینالی یلدیریم نخست وزیر ترکیه اعلام کرد یک ژنرال مؤثر در اقدام به کودتا کشته و حدود ۱۳۰ نظامی دیگر، از جمله چند سرهنگ نیز بازداشت شده‌اند. به هر حال، خبرگزاری فرانسه ساعت ۴ بامداد به وقت آنکارا به نقل از سخنگوی سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه خبر داد که کودتا کنترل شده است. مقاومت گروهی از سربازان شورشی که در داخل مرکز فرماندهی ارتش ترکیه در آنکارا پناه گرفته بودند، تا حوالی ساعت ۱۰ بامداد به وقت ترکیه ادامه داشت، اما آن‌ها نیز در ‌‌نهایت خود را تسلیم نیروهای امنیتی کردند. 

نکته اینجاست که کودتا، حمایت اپوزیسیون را نیز جلب نکرد. کمال قلیچداراوغلو، رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق ترکیه، که مهم‌ترین گروه حزبی مخالف دولت اردوغان در پارلمان ترکیه است، نیمه‌شب گذشته و ساعتی پس از آغاز کودتا اعلام کرد او و حزبش از نظام جمهوریت و دموکراسی ترکیه پشتیبانی می‌کنند. قلیچداراوغلو گفت «ترکیه از کودتا ضربات و رنج‌های فراوانی دیده است. ما نمی‌خواهیم مجددا با چنین شرایطی مواجه شویم، بنابراین از جمهوریت و دموکراسی حمایت خواهیم کرد». رهبر حزب جمهوری‌خواه خلق افزود: «ما با حمایت از نظام جمهوریت و پشتیبانی از دموکراسی، اعتقاد خود را نیز بدون کمترین کاستی حفظ می‌کنیم».  او افزود: «در نادرستی سرپیچی از دموکراسی و نادیده گرفتن اراده ملت ترکیه تردیدی نیست. حزب حرکت ملی ترکیه مخالف هر دیدگاه و رفتاری خارج از چارچوب دموکراسی است. هیچ کدام از اعضای حزب ما از این اقدام شوم حمایت نخواهند کرد».

پس از آن، حوالی ساعت ۵ بامداد به وقت آنکارا، رجب طیب اردوغان به استانبول آمد و در فرودگاه آتاتورک در جمع کثیری از مردم حاضر در فرودگاه سخنرانی کرد. به گزارش خبرگزاری آناتولی، او شورش گروهی از نظامیان را «یک اقدام خائنانه» خواند و گفت تاوان این خیانت بسیار سنگین خواهد بود. اردوغان افزود: «ما اف ۱۶‌ها را برای دفاع از مردم در مقابل دشمن تهیه کردیم اما این‌ها با سواستفاده از این امکانات، زندگی مردم را مختل کردند». او گفت، «این گروه اقلیت که وحدت ملت ما را هدف قرار داد، همانطور که گفته بودم وابسته به تشکیلات دولت موازی است». منظور اردوغان از «تشکیلات دولت موازی»، هواداران «فتح‌الله گولن»، رهبر جنبش اسلام‌گرای «خدمت» است. گولن در تعبیدی خودخواسته در آمریکا به‌سر می‌برد. اردوغان خطاب به نظامیان کشورش گفت: «شما سربازان ما هستید و نمی‌توانیم بپذیریم که به سمت ملتی که مقابل شما ایستاده است، به مادران، پدران و برادرانتان اسلحه بکشید. این اسلحه‌ها برای محافظت از مردم به شما داده شده است. اگر آن را به سمت همین ملت بگیرید، تاوان سخت و هزینه سنگینی را بابت آن پرداخت خواهید کرد». به این ترتیب، کودتایی که در ساعت نخست گمان می‌رفت می‌تواند به حکومت حزب عدالت و توسعه پایان دهد، عملاً با شکست روبرو شد؛ هرچند، بی‌ثباتی و درگیری‌های ناشی از آن احتمالاً تا یک بازه زمانی چند ماهه بر عرصه سیاسی ترکیه سنگینی خواهد کرد.